Stanford Hapishane Deneyi


Herkes kendini biraz da olsa biliyordur.

Sabah uyandığınızda, şu an olduğunuz kişiden çok ama çok farklı biri olabilir misiniz?

Bildiğiniz kişiden çok farklı olabilir misiniz?

Sinir krizleri geçiren, sadistlik sorunları olan, daha asi, küfürbaz, kontrol edilemez ve psikolojik sorunlar yaşayan…

Evet, olabilirsiniz.

Üstelik bunun için bir hafta, hatta daha az  bir süre bile yeterli.

Bir sosyal rol sizin kişiliğinizi tamamen değiştirebilecek güce sahip.

Stanford Hapishane (Zimbardo) Deneyi bunu kanıtlıyor.

1971 yılında Philip Zimbardo isimli bir sosyal psikolog, insanların sosyal rollere nasıl tepki verdiğine dair bir deney düzenleme kararı aldı.

2 hafta sürecek deney için üniversitenin bodrum katına gerçek bir hapishane hazırlandı.

24  erkek denek seçildi. Denekler hangi rolü alacaklarını bilmeyerek bu deneyi kabul etti.

Mahkumlar ve gardiyanlar olarak iki gruba ayrıldılar.

Mahkum olacaklarından haberi olmayan denekler gerçekçi bir şekilde evlerinin önünden tutuklanarak hapishaneye götürüldü.

Zimbardo, mahkumlara gardiyanların dedikleri her şeye uymalarını, karşı çıkmamalarını söyledi.

Gardiyanlara ise mahkumlara sözlerini geçirmek için istedikleri baskıyı uygulayabileceklerini fakat kesinlikle şiddet kullanmamalarını tembihledi.

İlk gün sorunsuz geçti.

İkinci gün mahkumlardan bir grup yatakları ile kapıyı bloke etti ve hapishane kıyafetlerini çıkararak söylenenleri yapmayacaklarını söylediler.

Bu olaylar diğerlerini tetikledi.

Gardiyanlar gittikçe sadistleşiyor, vahşileşiyordu.

Mahkumlar ise sessizleşiyor ve içlerine kapanıyordu.

Gardiyanlar çok sadistçe yöntemlere başvurmaya başladılar.

İsyanlara katılmayanları ödüllendirdiler, katılanların yataklarını çarşaflarını ve süngerlerini alarak metal yataklarda uyuttular..

Kısa süre sonra şiddet de uygulamaya başladılar. (Başta gizli, sonrasında ise açık bir şekilde.)

Yemeklerini yemeyen mahkumları karanlık bir odaya kapattılar.

Daha ikinci günü tamamlamadan, 8612 numaralı mahkum ‘çılgın’ tavırlar sergilemeye başladı.

Zimbardo, 8612 mahkuma olanları şöyle anlatıyor:

 "8612 numaralı mahkum delice davranmaya başladı, bağırıyor, çığlık atıyor, küfrediyor ve kontrolsüz öfke nöbetleri geçiriyordu. Onun gerçekten bu psikolojik durumda olduğunu kabullenmemiz epey bir zaman aldı ve sonunda onu tahliye etme kararı verdik."

Sadece bir rol olmasına rağmen işler kontrolden çıktı, mahkumlar ve gardiyanlar arasındaki ilişki yüksek düzeyde sadistçe olmaya başladı.

Deney 2 hafta dolmadan 6 gün sonra sona erdi.

Deney, insanın çevreye uyma davranışının güçlü olduğu, insana ne rol verilirse verilsin o rolü benimsediği bu rolleri  farkında olmadan sahiplendiği  ve kontrolü kaybettiği toplumdaki rolünüzün sizi bir hafta bile geçmeden nasıl değiştirdiğini kanıtlamıştır..

Bir ‘rol’ olsa bile, daha bir hafta geçmeden bile benliğinizi kaybediyor, bambaşka biri oluyorsunuz.

Adı üstünde sadece bir ‘rol’ sizin bir gün önce olduğunuz kişiyi değiştiriyor…